Tenkis kavramı, hem ekonomi hem de hukuk alanında farklı anlamlar taşıyan önemli bir terimdir. Bütçede tenkis, harcamaların kısılması veya belirli kalemlerin azaltılması anlamına gelirken, hukukta tenkis, miras hukukuna özgü bir kavram olup saklı pay sahibi mirasçıların haklarını korumaya yönelik yapılan indirimleri ifade eder.
Tenkis davası, saklı paylı mirasçıların haklarını ihlal eden tasarruflara karşı açılan bir davadır ve miras bırakanın yaptığı bağış ya da vasiyetlerin kanuni sınırlara çekilmesini amaçlar. Miras hukukunda sıklıkla karşılaşılan bu dava, belirli sürelere tabidir ve hak kaybı yaşamamak için zamanaşımı sürelerine dikkat edilmesi gerekir. Yazımızın devamında, tenkis davasının şartlarını, dava açma sürecini ve zamanaşımı ile ilgili kritik noktaları ayrıntılı şekilde inceleyeceğiz.
Tenkis Ne Demek?
Tenkis kelimesi, genel anlamıyla "azaltma, eksiltme, indirme" anlamına gelir. Farklı bağlamlarda farklı şekillerde kullanılan bu terim, özellikle ekonomi ve hukuk alanlarında sıkça karşımıza çıkar. Bütçede tenkis, giderlerin azaltılmasını ifade ederken, hukukta tenkis daha çok miras hukukunda geçerlidir ve saklı paylı mirasçıların haklarının korunması amacıyla yapılan azaltmaları kapsar.
Bütçede Tenkis Ne Demek?
Bütçede tenkis, harcamaların ve belirli kalemlerin kısılması anlamına gelir. Kamu kurumları veya özel şirketler bütçe planlaması yaparken, gelir ve gider dengesi oluşturmak adına bazı harcamaları azaltma yoluna gidebilir. Özellikle ekonomik kriz dönemlerinde, kamu harcamalarında yapılan kesintiler tenkis tedbirleri olarak adlandırılır.
Örnek olarak, bir belediye bütçesinde park ve bahçeler düzenleme projesi için ayrılan bütçenin ekonomik koşullar nedeniyle azaltılması bir tenkis uygulamasıdır. Benzer şekilde, devletin personel maaşlarını veya sosyal yardımları azaltma yoluna gitmesi de bütçede tenkis kapsamında değerlendirilir.
Hukukta Tenkis Ne Demek?
Hukukta tenkis, özellikle miras hukuku çerçevesinde kullanılan bir terimdir. Miras bırakan, ölmeden önce yaptığı tasarruflarla (vasiyetname veya bağışlarla) mirasının büyük kısmını belirli kişilere veya kurumlara bırakabilir. Ancak Türk Medeni Kanunu'na göre saklı pay sahibi mirasçıların hakları korunmalıdır. Eğer miras bırakanın tasarrufları saklı payları ihlal edecek şekildeyse, fazla olan kısım tenkis edilir, yani hukuki olarak azaltılır.
Örneğin:
Bir baba, tüm mal varlığını bir vakfa bağışlarsa ve bu bağış, çocuklarının saklı paylarını ihlal ediyorsa, çocuklar tenkis davası açarak haklarını alabilirler.
Bir mirasçı, diğer mirasçılara oranla çok daha fazla pay almışsa, saklı pay ihlal edilmişse bu fazla payın tenkisi istenir.
Tenkis Davası Ne Demek?
Tenkis davası, saklı pay sahibi mirasçıların, miras bırakanın yaptığı tasarrufları kendi haklarına zarar verecek şekilde aştığını iddia ederek, fazla olan kısmın iptalini talep ettikleri bir davadır.
Tenkis davasının açılma şartları:
Davayı yalnızca saklı pay sahibi mirasçılar açabilir. (Örneğin, çocuklar, eş, anne-baba)
Dava, miras bırakanın tasarruflarının saklı payı ihlal ettiğini kanıtlamak zorundadır.
Mirasın tamamı veya bir kısmı için tenkis talep edilebilir.
Örnek:
Bir baba, toplam mal varlığının %90’ını bir hayır kurumuna bağışlamış, çocuklarına ise sadece %10 bırakmışsa, çocukları miras hukuku gereği saklı paylarının ihlal edildiğini belirterek tenkis davası açabilir.
Tenkis Davası Zamanaşımı
Tenkis davası açmak için belli süreler öngörülmüştür. Eğer bu süreler içinde dava açılmazsa, mirasçılar haklarını kaybedebilirler.
Türk Medeni Kanunu’na göre:
Mirasın açılmasından itibaren 1 yıl içinde, saklı pay ihlali öğrenildiğinde dava açılmalıdır.
Mirasın açılmasından itibaren 10 yıl içinde, dava açılmamışsa hak kaybı olur.
Hukuki Örnek:
Örneğin, 2020 yılında ölen bir kişinin miras paylaşımı sırasında, çocuklarından biri saklı payına aykırı bir tasarruf olduğunu 2022 yılında öğrenirse, 2023 yılına kadar (öğrendikten sonra 1 yıl içinde) dava açmalıdır. Ancak, mirasın açıldığı 2020 yılından itibaren 10 yıl geçerse (2030), artık dava açılamaz.
