1 Aralık'ta Finlandiya ile Rusya sınırında bir sanal buluşma gerçekleştirildi.
Orta-Asya mitolojisinin 'Ayaz Ata'sı,
Rus kültürünün 'Noel Baba'sı…
Kış aylarının başladığı şu günlerde muhtaç insanlara yardım elini uzattıklarına inanılan iki sıkı dost.
Farklı kültürlerde oluşmuş, insanlara aynı iyilikleri sunan iki mitolojik kişilik.
İkisinin özellikleri ve görevleri özdeş.
***
Ayaz Ata
Altay, Sibirya, İdi-Ural, Orta-Asya, Kırgız , Kazak, Kıpçak Türklerinin Ayaz Ata'sı,
Özbeklerin Ayaz Bobo'su,
Azerilerin Şaxta Baba'sı,
Başkurtların, Tatar topluluklarının Qış Babay'ı,
Ayaz Ata, Ayas Han, Soğuk Han, Ak Ayas adlarıyla da tanınan efsane kişilik.
***
'Ayaz' kelimesi tüm Türk coğrafyasında 'yakıcı soğuk' anlamına gelir. Ayaz, havanın açık, ay ve yıldızların görüldüğü günlerde oluşur.
Etimolojik olarak 'ayaz' kelimesi, ay kökünden türetilmiştir.
Bu benzetmeyle Ayaz Ata, ay ışığından oluşmuştur. Ay'ın görüldüğü günlerde, Ay tanrısı tarafından gönderildiğine inanılır. İnanışa göre, Ülker burcunun altı yıldızı, altı boşluktur ve Ayaz Ata oradan soğuk hava üfler. Böylece kış gelir.
Ayaz Ata'nın, kışın kimsesizlere, aç ve muhtaç insanlara yardım eden bir evliya olduğuna inanılır. Ayaz Ata'ya değişik boylarda 'Qar Kızı' veya 'Qar Güzeli' denilen kızı veya torunu yardım eder. Birlikte çocuklara hediye dağıtırlar.
Orta-Asya'da, özellikle Kazaklarda, kışın karşılanması için ilk kar yağdığında, soğukların başladığı günlerde 'soğumbası' denilen eğlenceler düzenlenir.
***
Noel Baba
Kökeni ile ilgili her ülkede farklı söylentiler vardır.
En yaygın olanı ise özellikle Protestan topluluklarda Aziz Nikola'nın Noel Baba olduğuyla ilgili inanıştır. Aziz Nikola'nın Likya'nın Myra yöresinde (Antalya, Demre) yaşadığına, çok zengin olduğuna, zenginliğini muhtaç insanlarla paylaştığına inanılır. Gençliğinde Filistin'i Mısır'ı dolaşmış, Romalıların Hıristiyanlara yaptığı zulme uğramış, Bizans zamanında İznik konsülüne katılmış, ölünce de Demre'deki kilisenin avlusuna defnedilmiştir. Türbesinin ünü yayılınca da kemikleri, 11. yüzyılda İtalyan denizci ve tüccarlar tarafından İtalya'nın Bari kentine götürülmüş, Aziz Nikola Bazilikası'na konmuştur. Ünü iyice artınca Bari adeta bir hac merkezi olmuştur.
Aralık başında Hıristiyanlarda 'Aziz Nikola günü' kutlanır. Tüm çocuklara şekerleme ve hediyeler verilir. Noel Baba'nın kimsesizlere, açlara, zor durumda olanlara yaptığı yardımlarla ilgili söylentiler yaygındır.
***
Ayaz Ata ile Noel Baba
Kışın başlangıcıyla ortaya çıkan iki yardımsever, mitolojik kişilik. Çocukları seviyorlar, şeker ve hediye veriyorlar. Kimsesiz, aç ve muhtaçlara yardım ediyorlar.
Belki var oldular dünya üzerinde; belki sadece insanların beynindeki iyi insan arama arzusunun bir ürünüydüler. Arzuların dillere inmesiyle bir efsane olarak yer aldılar toplumların kültürlerinde.
***
Eski Türklerde ilkbaharın başlangıcı 'nevruz' olarak kutlanır, kışın başlangıcı da 'soğumbası' olarak.
Doğa ile iç içe yaşayan insanımız, her mevsim geçişinde doğaya saygıda kusur etmemiş, mevsim işlerine başlamayı da dinamik bir eğlenceye dönüştürmüştür. Bir çeşit mevsime hazırlık günü.
Kökeni ile ilgili mensubiyet aramadan, yaptıklarına (ya da insanların onlara yaptırdıklarına) bakarsak daha barışçı, daha güzel, daha insancıl bir dünyanın esintilerini hissederiz, iliklerimize kadar.
Eski Türklerde, bir pagan bayramı olan, yeni yılın gelişinin kutlandığı 'Nardugan Bayramı'nın noel zamanına denk gelmesi, aslı Ayaz Ata olan bu kişiliğin ve yaratılan kültürün 'Avrupa'ya Hun Türkleri üzerinden geçtiği'ni düşünmemize neden oluyor.
Ne demiş Ziya Paşa:
'Âyinesi iştir kişinin lafa bakılmaz
Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde'
***
'Sonuçta yapılanlar önemlidir, kişinin kökenine bakılmaz!'
