Geçtiğimiz hafta, 20 Kasım Dünya Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Günü’nü kutladık.

Bu önemli gün, CBS’nin sadece bir haritalama teknolojisi olmadığını, aynı zamanda yaşamın tüm alanlarında devrim yaratan bir disiplin olduğunu yeniden anımsattı. Ulusal etkinlikler kapsamında Sakarya Üniversitesi’nde düzenlenen CBS Günü etkinliğinde, davetli konuşmacı olarak yer alma onuruna sahip oldum. Orada, CBS’nin "Gezegenimizin Sağlığı ve Çevresel, Ekonomik, Sosyal Sürdürülebilirlik" açısından katkılarını sunma ve tartışma fırsatı buldum. Ulusal CBS Günü Etkinliğinde Eskişehir Teknik Üniversitesi olarak bu alandaki çalışmalarımızdan ve geleceğe yönelik vizyonumuzdan ve CBS’nin daha yaşanabilir ve sürdürülebilir bir gezegen yaratmaya olan katkılarını artırmaya yönelik çalışmalarımızdan da bahsettim. Bu kapsamda, sunumumda CBS’nin gezegenimizin sağlığı ve insan sağlığı üzerindeki etkilerinden ve CBS’nin Tek Sağlık sisteminin etkin bir bileşeni olarak devreye girdiğinden de bahsettim. Bugünkü yazımda da Tek Sağlık Sistemi ve CBS üzerinde duracağım.

19. yüzyıldan itibaren karşılaştırmalı tıp çalışmaları, insan ve hayvan sağlığı arasındaki bağların anlaşılmasında öncü olmuştur. Özellikle veteriner hekimliğin bu alandaki katkıları, çevresel değişikliklerin sağlık üzerindeki etkilerinin daha iyi anlaşılmasını sağlamıştır. Son yıllarda, zoonotik hastalıkların küresel çapta artış göstermesi (örneğin, Batı Nil Virüsü, COVID 19 ve Kuş Gribi gibi salgınlar) Tek Sağlık’ın bir ihtiyaç olduğunu güçlü bir şekilde ortaya koymuştur. Dünya genelinde insan sağlığını etkileyen mikroorganizmaların büyük bir kısmı zoonotiktir. Bu hastalıklar, özellikle arazi kullanım değişiklikleri, ormansızlaşma ve vahşi hayvan ticareti gibi insan faaliyetleriyle doğrudan ilişkilidir. Bu durum, çevre ve sağlık alanında ortak çalışmaların artırılmasını gerektirmiştir.

Kentleşme, küreselleşme ve iklim değişiklikleri, sağlık ve çevre arasında karmaşık ilişkiler yaratmaktadır. Ormansızlaşma, tarımsal faaliyetler ve endüstriyel büyüme, çevresel kaynaklarda kirliliklere yol açarak yeni sağlık tehditleri oluşturur. Tek Sağlık, bu sorunlarla mücadele etmek için birleştirici bir yaklaşım sunar ve çevre sağlığı uzmanları ile sağlık profesyonelleri arasındaki iş birliğini teşvik eder. Bu yaklaşım, sağlık harcamalarını azaltma, salgınları önleme ve daha sağlıklı toplumlar yaratma potansiyeline sahiptir. Dünya Bankası ve diğer uluslararası kuruluşlar, Tek Sağlık’ın ekonomik faydalarını incelemiş ve bu alanda daha fazla yatırım yapılmasını önermiştir. Ayrıca Tek Sağlık girişimleri, Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ve Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) gibi uluslararası kuruluşların iş birliğiyle stratejik çerçevelerle desteklenmektedir. Bu çerçevede, zoonotik hastalıkların önlenmesi, çevresel sağlık risklerinin yönetimi ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmak amacıyla çok sektörlü yaklaşımlar benimsenmiştir. Kısaca Tek Sağlık, sürdürülebilir bir gelecek inşa etmek için disiplinler arası iş birliğini, bilimsel araştırmaları ve uygulamaları bir araya getiren bütünsel bir model olarak karşımıza çıkmaktadır. İnsanın, hayvanın ve çevrenin ayrılmaz bir bütün olduğunu savunan bu yaklaşım, günümüzün sağlık ve çevre sorunlarına çözüm üretmede anahtar bir rol oynamaktadır.

Tek Sağlık ve Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), birbirini tamamlayan iki önemli kavramdır. Tek Sağlık, insanların, hayvanların ve çevrenin sağlığını bir bütün olarak ele alırken; CBS, bu ilişkinin mekânsal dinamiklerini ortaya koyarak daha etkili çözümler üretilmesine olanak tanır. Örneğin, COVID 19 gibi zoonotik hastalıkların ortaya çıkışını anlamak için CBS ile arazi kullanımı değişikliklerini analiz etmek mümkündür. Bu analizler, hastalıkların önlenmesi için daha bilinçli politikaların geliştirilmesine olanak sağlar. Tek Sağlık anlayışı, insanların, hayvanların ve çevrenin sağlığını bir bütün olarak ele alarak, küresel sağlık sorunlarına bütüncül çözümler sunmayı hedefler. CBS, bu çabanın ayrılmaz bir parçası olarak, çevresel, biyolojik ve mekânsal verilerin analizi ve entegrasyonunda benzersiz bir araçtır. Tek Sağlık sistemine çok yönlü katkılar sağlayan CBS, gezegenin iyileştirilmesinde kilit bir rol oynar. CBS, çevresel sorunların çözümüne yönelik planlama ve uygulama süreçlerinde bilimsel temeller sağlamaktadır. Örneğin, CBS, hava, su ve toprak kirliliğinin mekânsal dağılımını belirleyerek, insan ve hayvan sağlığını tehdit eden alanların tespitine yardımcı olur. Bu, kirliliğin kaynaklarının belirlenmesi ve müdahale stratejilerinin geliştirilmesi için kritik veriler sunar. Ayrıca, zoonotik hastalıkların mekânsal analizini yaparak, bu hastalıkların insan ve hayvan popülasyonları arasında nasıl yayıldığını anlamaya yardımcı olur ve salgınların önlenmesine katkı sağlar.  Bunun yanı sıra, CBS, ormanlar, sulak alanlar ve tarım arazileri gibi doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi için etkili araçlar sunar. Bu, habitat kaybını ve biyolojik çeşitlilik üzerindeki baskıyı azaltarak sağlıklı ekosistemlerin korunmasını destekler. İklim değişikliğinin mekânsal etkilerini modelleme yeteneği ile CBS, afetlere dayanıklı planlamaların yapılmasını mümkün kılar ve bu süreçte insan, hayvan ve çevre sağlığı arasında bir denge kurulmasına destek verir. Ayrıca, afet risk bölgelerinin belirlenmesi ve bu bölgelere yönelik acil müdahale planlarının geliştirilmesinde de CBS önemli bir araçtır. Sel, yangın ve kuraklık gibi afetlerin etkilerini azaltmak amacıyla yapılan mekânsal analizler hem kısa hem de uzun vadede büyük faydalar sağlamaktadır. Bunun yanı sıra, CBS, Tek Sağlık için gerekli olan çok sektörlü iş birliğini desteklemekte ve sağlık, çevre ile tarım sektörlerinden gelen verileri birleştirerek politika yapıcıların doğru ve etkili kararlar almasına katkıda bulunmaktadır.

Kısaca CBS'nin Tek Sağlık sistemine katkıları, sistemin etkinliğini artırarak insan, hayvan ve çevre sağlığını desteklemektedir. Tek Sağlık sistemi, insanların, hayvanların ve çevrenin sağlığını iyileştirmek için bütüncül bir yaklaşımı benimserken, CBS bu sistemin bel kemiğini oluşturur. Mekânsal analizlerin sunduğu olanaklar, sadece sağlık sorunlarının çözümüne değil, aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmaya da katkı sağlar. Gezegenimizin sağlığı için Tek Sağlık ile CBS entegrasyonu, disiplinler arası iş birliğinin mükemmel bir örneğidir ve sürdürülebilir bir gelecek için hayati öneme sahiptir.

COVID-19 pandemisi, CBS’nin halk sağlığı alanında yaygın bir şekilde kullanıldığı bir dönem olmuştur. Hepimizin salgını takip etmek için kullandığı mobil uygulamalar, CBS’nin gücünden yararlanılan başarılı örnekler arasında yer almaktadır.  Yani Tek Sağlık ve CBS, geleceğimizi şekillendirmek için elimizdeki en güçlü araçlardan ikisi. Ancak, bu araçları etkin bir şekilde kullanabilmek için disiplinler arası iş birliğini artırmamız, veriye dayalı politikalar geliştirmemiz ve bu süreçlere tüm toplum kesimlerini dahil etmemiz gerekiyor. Gezegenimizin iyileştirilmesi için hep birlikte çalışmalıyız. Çünkü bu dünyanın sağlığı bizim sağlığımızı doğrudan etkileyen en önemli faktör; onu korumak bizim elimizde.