Doğanın bahşettiği mucizeler içinde müstesna bir yere sahip olan kuşburnu, Anadolu’nun pek çok yerinde kendiliğinden yetişen, soğuğa dayanıklı, bir bitkinin meyveleridir.
Gülün yabanisi olan kuşburnu değişik yörelerde gülburnu, gülelması, itburnu, yaban gülü, göbek gülü, deligül gibi isimlerle de bilinmektedir. Kuşburnu bitkisi, çalı formunda ve çok yıllıktır. Pembe, beyaz çiçekler verdikten sonra oluşan meyveler, içi tüylü ve sert çekirdekli, zeytin tanesi büyüklüğünde kadifemsi kırmızı renklidir.
Meyvenin %35-45 kadarı çekirdektir, etli kısmı %41-55 su ve %33-44 suda çözünebilen maddeler içermektedir. Marmelatı yaygındır. Ayrıca reçel, jöle, bebek gıdası, pekmez, hoşaf, meyve suyu, bitki çayı, pestil olarak tüketilmekte, pasta ve şekerleme sanayinde de kullanılmaktadır. Kuşburnu marmelatı bazı yörelerde pevrede diye adlandırılmaktadır. Kokoç denen çorbası ise soğuktur. İçine yarma, üzüm, kayısı, erik, incir kurusu katılan tatlı bir muhallebi gibidir. Erzurum da ise kuşburnu haşlanıp, ezilip ve dikenli (tüylü) kısmı ayrıldıktan sonra kuru kayısı, üzüm ve şekerle kaynatılır, servis yapılacak tabağa ekmek konulup, bunun üzerine dökülüp tereyağı ile servis edilir. Kuşburnu fonksiyonel gıdadır. Çekirdeğinden elde edilen yağı kozmetik sanayinde değerlendirilir. Etli kısmı ise sağlık bakımından birçok faydaya sahiptir. İçerdiği vitamin, mineral ve fenolik maddeler yönünden gıda ve ilaç sanayinde aranan bir maddedir. Kuşburnunun çeşitli hastalıklara karşı özelikle koruyucu, kısmen de tedavi edici bir etkisi vardır.
Bu etkiler, kısa zamanda kana karışabilen özellikteki şekerler, C vitamini ve fenolik bileşiklerden kaynaklanmaktadır. İnsan vücudu askorbik asit sentezleyemediğinden C vitaminini dışarıdan almak zorundadır. C vitamini ince bağırsakta emilen, dolaşım sistemi ile dokulara ulaşan, fazlası böbreklerden atılan, suda çözünür bir antioksidandır. Kuşburnunda olan C vitamini, diğer antioksidanlar ve faydalı bileşiklerle birlikte, bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olmaktadır. Portakaldan 8-10 kat daha fazla C vitamini içeren kuşburnunda, bu vitaminin oranı çeşitli koşullara göre değişmektedir.
Meyvesinin oluştuğu yıl fazla yağış olursa, toprakta fosfor eksikliği ve potasyum fazlalığı varsa, C vitamini azalmakta, buna karşılık yükseklik ve ışıklanma ile artmaktadır. Bunların yanı sıra bitki türüne, yöreye, meyvenin olgunluk derecesine, toplama zamanına, kurutma şekline, meyve işleme, depolama ve saklama yöntemlerine göre de C vitamini içeriği değişiklik göstermektedir. Açık renkli ve tam olgunluktaki kuşburnu meyveleri, çok olgun ve koyu renklilere göre daha fazla C vitamini içermektedirler. Meyve şekli yumurta biçiminde olanların C vitamini içeriği küresellere göre daha yüksektir. Bu meyve mutlaka işlendikten sonra tüketildiği ve işlemler sırasında sıcaklık uygulandığı için C vitamininde kayıplar meydana gelmektedir.
Sıcaklık artıkça marmelatta %33-66, çayda %44-77, 60 derecede dört buçuk saat tutulunca %14 kayıp meydana gelebilmektedir. Ancak yine de C vitamini içeriği oldukça yüksek olarak kalmaktadır. Kuşburnuna rengini veren karotenoidlerden olan Beta karoten ve likopendir. Beta karoten, bağırsak ve karaciğerde A vitaminine dönüşen, yağda eriyen ve serbest radikal oluşumunu engelleyen bir antioksidandır. Kuşburnunda bol bulunan B1 (tiamin) kas ve sinir sistemi, B2 ise göz, saç, sindirim sistemi sağlığı için faydalı olup, çocukların sağlıklı büyümesi ve öğrenme kapasitesinin artırılmasına da katkı sağlamaktadırlar.
Kuşburnu P ve K vitaminleri de içermektedir. Fosfor ve potasyum yönünden zengindir. Kalsiyum ve magnezyum ve enerji kaynağı olan şekere sahiptir. Kuşburnunda bulunan polifenoller (hidroksisinamik asit, kateşin, quercetin ve kamferol) rengi, kokuyu, tadı meydana getirirler. Fitokimyasal özellikli olan bu bileşikler, serbest radikal denen ve vücudumuzdaki hücrelere saldırarak hastalıklara neden olabilen molekülleri, zararsız hale getiren antioksidan maddeler de içermektedirler. Bu maddelerce yaban mersini, çilek, ahududu gibi meyvelerden daha zengin olan kuşburnu bunlar sayesinde, bağışıklığı geliştirir, kolestrolü düşürür, kanser hücre büyümesini engeller, yumuşak doku romatizmasında ağrıyı azaltır.
İçerdiği vitamin ve minerallerle birlikte soğuk algınlığı, grip, genel yorgunluk, safra kesesi taşının önlenmesi, idrar söktürülmesi, kanın temizlenmesi ve inceltilmesi, kramp, şeker düşürülmesi ve kemik erimesine iyi gelmektedir. Kuşburnu insan sağlığına zararlı olan pestisit (böcek öldürücü), ve arsenik, kurşun, civa, kadmiyum gibi ağır metalleri içermediğinden her yaştaki insan için güvenilir bir gıdadır. Ancak yüksek oranda asit içerdiği için, bazı kişilerde mide de ekşime yapabilmekte, ishale neden olabilmektedir.
Ayrıca kan sulandırıcı ilaçlarla da etkileşime girebilmektedir. Hangi tür ürünü olursa olsun kuşburnunun ekmek, yarma vb. karbonhidratlarca zengin olan yiyecekler ve peynir, yoğurt, süt gibi proteinli gıdalarla birlikte tüketilmesi yararlıdır.
